چرا ما امام سجاد(ع) را بیشتر به دعاخوانی های طولانی میشناسیم؟

پرسش:

چرا ما امام سجاد(ع) را بیشتر به دعاخوانی های طولانی میشناسیم؟

پاسخ:

امام زین العابدین(ع) سمبل عزت، مناعت طبع، غیرت و شجاعت علوی ـ علیه السّلام ـ است. امّا برخی ناآگاه با افزودن پسوند نابجای «بیمار» به نام این بزرگوار، چهره‌ای همیشه بی‌حال و بی‌نشاط و عزلت گرفته از او ساخته‌اند.(1)
توجه به ابعاد مختلف زندگی این امام همام، تا حدی غبار از چهرة نورانی آن حضرت برداشته و ابهام و سوء اطلاع ما را از عظمت و بینش عمیق و زندگی حماسی و عزت آفرین آن حضرت، از بین برده و سیرة عملی آن حضرت را به عنوان یکی از زیباترین الگوهای بشریت جلوه‌گر می‌نماید.
بی‌شک بیماری موقت آن حضرت در حادثه عاشورا، با عنایت خداوند بوده است تا بدین وسیله از وظیفه جهاد معذور گردد(2) و وجود مقدسش از خطر کشتار مزدوران یزید محفوظ بماند و از این رهگذر، رشته امامت تداوم یابد، که اگر

روز عرفه که در مفاتیح از آن به عید تعبیر شده از منظر روایات دارای چه جایگاهی است ؟

پرسش :

روز عرفه که در مفاتیح از آن به عید تعبیر شده از منظر روایات دارای چه جایگاهی است ؟

پاسخ :

امام صادق علیه السلام:

کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود ، برای او بخششی ، در مواقع دیگر سال نخواهد بود جز اینکه در دعای عرفه حاضر باشد.
روز عرفه روز دعا و نیایش است و اگر چه روزه آن روز مستحب است، لیکن اگر روزه گرفتن آن روز موجب ضعف شود، آن گونه که انسان نتواند دعاهای این روز را بخواند، خواندن دعا بر روزه گرفتن مقدم است. (بحار، 94/123 ـ 124)

نقش نیایش در وصول به رحمت بیکران الهی، با بیان امام صادق(ع) که فرمود: «الدُّعاء کهف الإجابة کما أنّ السّحاب کهف المطر» (کافی، 2/471) به خوبی روشن است. طبق این بیان نورانی همان طور که ابر، قرارگاه باران است، دعا نیز قرارگاه اجابت است. به بیان دیگر، اجابت در درون دعاست، همانطور که باران در نهاد ابر تعبیه شده است، بنابراین، چنانچه کسی با حسن ظن و خالصانه و عارفانه و به نحو عام دعا کند، خدا هم اجابت خواهد کرد. بخش مهمّی از پیروزی انبیای بزرگ(ع) نیز به برکت دعا بوده است؛ زیرا تظاهرات و عملیات، بخش «جسمانی» پیروزی را تشکیل می‎دهد ولی دعا و نیایش «روح» ظفر است؛ چنانکه امام علی‎بن موسی‎الرضا(ع) همواره به اطرافیان خویش می‎فرمود: بر شما باد به سلاح پیامبران: «علیکم بسلاح الأنبیاء» آنگاه در پاسخ اینکه سلاح آنان چه بود؟ می‎فرمود:

دعای عرفه دعایی طولانی است از کجا بدانیم که در آن شرایط فرار از مکه همه آن از معصوم صادر شده و بطور کامل بدست ما رسیده است؟

پرسش:

دعای عرفه دعایی طولانی است از کجا بدانیم که در آن شرایط فرار از مکه همه آن از معصوم صادر شده و بطور کامل بدست ما رسیده است؟

پاسخ:

حال دعا اشرف حالات انسان است، تعالی روح انسان به سوی عالم بالا و ارتباطی عاشقانه با خداست، هدف و مقصد تمام عبادات تحصیل این حالت است چنانکه پیامبر اعظم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «الدُّعاءُ مُخُّ العبادة، دعا مغز عبادت است»⁽¹⁾. دعا در لغت به معنای افتادگی و فروتنی است⁽²⁾ و در اصطلاح عرف عرب به استدعا (خواستن) تعبیر شده است، اما در اصطلاح شرع به معنای عبادت و نیایش به کار می‌رود که یک قسم آن دعای مأثور و وارد شده از معصومین است و یک قسم آن غیر مأثور که هر کس ممکن است به زبان خودش به هر شکل خدا را بخواند و در ضمن کلماتی، با خدا سخن بگوید،⁽³⁾ اما این نوشتار جستاری دربارة نحوه ضبط دعاهای مأثور از طرف ائمه ـ علیهم السّلام ـ و تردیدها و سؤالهائی در این باره می‌باشد.
بررسی چگونگی ضبط دعاهای طولانی توسط راویها به دو صورت انجام می‌گیرد:

لزوم اشاره با دست در دعای ماه رجب...

سوال:

امام صادق ـ علیه السلام ـ هنگام خواندن دعای ماه رجب دست به محاسن میگرفتند و دست دیگر را با اشاره تکان میدادند. چه لزومی دارد که امروز پس از گذشت 13 قرن ما هم هنگام دعای مخصوص ماه رجب همان حرکات را انجام دهیم

پاسخ:

در پاسخ این سوال لازم است به چند نکته اشاره شود:
اولا: جریان صدور این دعا به این شکل می باشد: سید ابن طاووس می‌گوید: محمد بن ذکوان معروف به سجاد نقل کرده که از حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ درخواست نمودم که برای ماه رجب دعایی را به من تعلیم دهند. حضرت دعایی را خوانده و در آخر محاسن شریف خود را با دست چپ گرفت و در حالی که انگشت سبّابه دست راست خود را حرکت می‌داد، می‌فرمود:
«یا ذالجلال و اکرام یا ذالنعماء، والجود یا ذا المنّ و الطول حرّمُ شَیْبتی علی النار».⁽¹⁾ ای خدایی که صاحب جلال، جمال، نعمت، جود، منت و احسان هستی، موی سفیدم را از آتش حفظ نما.
ثانیاً: در متن دعا، بعد و یا قبل از آن، امام صادق (ع) نفرموده است که در آن حالت مخصوص آن دعا را بخوانید، پس می توان آن دعا را بدون آن حالت نیز خوانده و به ثواب آن رسید.