آیا امام جواد (ع) مضروب شدند یا مسموم که به شهادت رسیدند ؟
پرسش:
آیا امام جواد (ع) مضروب شدند یا مسموم که به شهادت رسیدند ؟
پاسخ:
حضرت امام جواد ـ علیه السّلام ـ در دهم ماه رجب سال 195 هـ.ق در شهر
مدینه دیده به جهان گشود(1). رحلت آن بزرگوار در سال 220 هـ.ق واقع شده
است و سن ایشان هنگام رحلت 25 سال بوده است.(2) قول مشهور در ارتباط با رحلت این امام بزرگوار
این است که ایشان توسط معتصم خلیفه عباسی مسموم شده و به شهادت رسیده اند. ابن شهر
آشوب می نویسد: «امام جواد ـ علیه السّلام ـ در آخر ذی القعده در بغداد مسموم
شد»(3) ابن فتال نیشابوری می نویسد: «امام جواد ـ
علیه السّلام ـ در آخر ذی القعده به واسطه سم به شهادت رسید»(4) سید محمد کاظم قزوینی می نویسد: «چیزی که
واضح است و شکی در آن نیست این است که امام جواد ـ علیه السّلام ـ به مرگ طبیعی از
دنیا نرفته است. هیچ یک از مورخین نگفته اند که امام به واسطه مرض یا دردی از دنیا
رفته است. بلکه قول صحیح آن است که بگوئیم: مورخین و محدثین (الا تعداد بسیار
نادری) اتفاق بر این دارند که امام جواد ـ علیه السّلام ـ توسط معتصم مسموم شد.(5)
مسعودی می نویسد: «هنگامی که امام جواد ـ
علیه السّلام ـ به عراق (بغداد) آمد معتصم و جعفر (پسر مأمون) در فکر کشتن امام
جواد ـ علیه السّلام ـ بودند. جعفر خواهرش امالفضل را وسیله اجرای نیرنگ خود قرار
داد. زیرا می دانست که امالفضل، با اینکه علاقه شدیدی به امام جواد داشته، از آن
حضرت روی گردانده است. زیرا امالفضل دارای فرزند نشد ولی سمانه (همسر دیگر امام)
دارای فرزند گردید. بر همین اساس امالفضل جواب مثبت به برادرش جعفر داد و آنها
مقداری زهر در درون انگور رازقی نمودند. امام جواد ـ علیه السّلام ـ انگور رازقی را
دوست می داشت وقتی آن حضرت از آن انگور خورد مسموم گردید...»(6). طبری(شیعی) نیز می نویسد: «سبب وفات امام
جواد ـ علیه السّلام ـ این بود که امالفضل دختر مأمون وقتی دید خداوند از همسر
دیگری فرزندی به امام جواد ـ علیه السّلام ـ داده است با سمی که در دانه های انگور
وارد کرد امام ـ علیه السّلام ـ را به شهادت رساند.(7)» مرحوم مجلسی نقل کرده شهادت آن حضرت به واسطه
سعایت ابیداود قاضی وقت در نزد خلیفه و توسط یکی از دبیران وزرای معتصم انجام گرفته
است.(8) در این روایت نیز شهادت آن حضرت را به واسطه
سمّی می داند که کاتب معتصم به امام جواد ـ علیه السّلام ـ داده است. هرچند شیخ
مفید در ارشاد می نویسد: «برای من ثابت نشده است که ایشان مسموم شده باشند»(9). امّا ایشان اولاً قول به مسموم شدن امام جواد
ـ علیه السّلام ـ را به عنوان یکی از اقوال در شهادت ایشان بیان کرده است.(10)
ثانیاً: ایشان چند صفحه بعد در کتابش روایتی را ذکر می کند که این روایت دلالت بر
این دارد که آن حضرت مورد سوء قصد واقع شدهاند. ایشان به نقل از اسماعیل بن مهران
روایت می کند که گفت: هنگامی که امام جواد ـ علیه السّلام ـ بار اول (عصر مأمون)
از مدینه به بغداد آمد، به آن حضرت عرض کردم: فدایت گردم من در مورد شما در این
سفری که در پیش دارید ترس دارم (می ترسم شما را بکشند) بعد از شما چه کسی عهده دار
امامت می شود؟ آن حضرت فرمود: آنچه را گمان می کنی در این سال رخ نمی دهد. هنگامی
که معتصم در سال 220 هـ.ق آن حضرت را از مدینه به بغداد طلبید، باز به محضرش رفتم
و عرض کردم: فدایت گردم، شما از مدینه می روید، امام بعد از شما کیست؟ آن حضرت
گریست سپس فرمود: در این سال بر من نگران باش امامت بعد از من از آن پسرم علی (امام
هادی ـ علیه السّلام ـ) است.(11)
علاوه بر اینکه حدیثی هم از ائمه شیعه
روایت شده که قول مشهور را تأیید می کند. در حدیثی امام حسن ـ علیه السّلام ـ می
فرماید: «ما منّا الّا مسموم او مقتول»(12) هیچ یک از ما ائمه نیست مگر اینکه یا مسموم
می شویم و یا (با غیر سم) کشته می شویم.و این که جریان احضار پدرش، امام رضا ـ
علیه السّلام ـ به طوس و گریستن وخبر از عدم بازگشت وشهادتش، نسبت به امام جواد ـ
علیه السّلام ـ هم تکرار شد. اسماعیل بن مهران می گوید: بار اول هنگامی که امام
جواد(ع ) از مدینه به سوی بغداد رهسپار شد، به حضورش رفتم و عرض کردم : (فدایت گردم
من در مورد این مسافرت تو، احساس خطر می کنم ، مقام امامت بعد از تو، از آن کیست
؟)
آن بزرگوار با لبی خندان متوجه من شد و گفت : (آن غیبتی که تو گمان می کنی ،
امسال انجام نمی شود، نگران نباش .)
هنگامی که آن حضرت بار دوم (در سال 220 ه -
ق ) از مدینه به سوی (معتصم ) در بغداد روانه شد، به حضورش شتافتم و گفتم : شما از
مدینه بیرون می روید، مقام امامت بعد از شما از آن کیست ؟
امام جواد(ع ) گریه
سختی کرد به طوری که ریشش خیس شد، و در این حال رو به من کرد و فرمود: این سفری است
که از آن بر من باید بیمناک بود. امر امامت،پس از من با پسرم علی است.(13)
بعد از شهادت امام جواد ـ علیه السّلام ـ
فرزندشان امام هادی ـ علیه السّلام ـ به تغسیل و تکفین و نماز بر ایشان پرداخت.(14) و هر چند معتصم خواستار این بود که امام جواد
ـ علیه السّلام ـ مخفیانه دفن شود و کسی در تشییع جنازه ایشان حاضر نشود، لیکن
شیعیان به این امر آگاه شدند، از منازل خویش خارج شدند و حدود 12000 نفر آن حضرت را
تشییع کردند و به خاک سپردند.(15)»
پاورقی:
1. موسوی مقرم، عبدالرزاق، وفاة الامام الجواد ـ علیه السّلام ـ ، چاپ اول، قم، انتشارات الشریف الرضی، 1412 هـ.ق، ص 7.2. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید) الإرشاد، قم، نشر الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413، ج 2، ص 273.
3. محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، بی تا، ج 4، ص 382.
4. نیشابوری، محمد بن فتال، روضة الواعظین، قم، منشورات الرضی، بی تا، ص 243.
5. قزوینی، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الی اللحد، چاپ اول، تهران، مؤسسه الرساله، 1414 هـ . ق، ص 399.
6. المسعودی، علی بن حسین بن علی، اثبات الوصیه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، 1409 هـ.ق ،ص 242ـ241.
7. طیری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، قم، منشورات الرضی، 1363، ص 209.
8. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 50، صص 5-7.
9. شیخ مفید، پیشین، ص 295.
10. همان.
11. همان، ص 298.
12. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 27، ص 217.
13. شیخ الکلینی، الکافی، تحقیق: علی أکبر غفاری، طهران ،دار الکتب الإسلامیة، 1363 ش،چاپ پنجم،ج1،ص323.
14. قزوینی، سید محمد کاظم، پیشین، ص 405.
15. همان، ص 407.
وبلاگـی ها