آیا در اذان و اقامه رسول خدا(ص) و حضرت علی (ع) هم بر ولایت خود شهادت می دانند؟

پرسش:

آیا در اذان و اقامه رسول خدا(ص) و حضرت علی (ع) هم بر ولایت خود شهادت می دانند؟

پاسخ:

اذان در لغت به معنای اعلام است و در شریعت اسلام منظور از «اذان» کلمات مخصوصی است که قبل از نماز واجب یومیه گفته میشود. اقامه در لغت به معنای بر پا داشتن است و در شرع مقدس اسلام،‌ کلماتی است که بعد از اذان و قبل از هر نماز واجب یومیه گفته میشود. شاید از آن جهت که نمازگزار با گفتن «اقامه» خود را برای نیت نماز آماده میکند و با کسی حرف نمیزند و نماز را برپا مینماید، «اقامه» نامیده شده است.
مرحوم مجلسی در مورد تشریع اذان میگوید «بدان که همة شیعه اجماع دارند بر این مطلب که اذان از طریق وحی بر پیامبر رسیده است.»⁽¹⁾ روایاتی هم از ائمه اطهار ـ علیهالسلام ـ موجود است که این مطلب را ثابت میکنند. در حدیث صحیحی از امام محمد باقر ـ علیهالسلام ـ نقل شده است که فرمودند «وقتی پیامبر(ص) به معراج رفت و به «بیت المعمور» رسید وقت نماز شد، جبرئیل اذان و اقامه گفت و پیامبر(ص) به نماز ایستادند» در ادامه این حدیث امام باقر علیهالسلام ـ پس از بیان کیفیت اذان و اقامه فرموده: «پس پیامبر(ص) در زمین دستور داد که بلال اذانگو باشد او نیز تا هنگام وفات پیامبر اذان میگفت».⁽²⁾
بر اساس روایات متعدد مجموع جملات اذان و اقامه که بر پیامبر نازل شده است و پیامبر(ص) آنها را در اذان میگفتند، سی و پنج جمله (18 جمله اذان و 17 جمله اقامه) است.⁽³⁾ یکی از این جملات که شیعه و سنی هیچ اختلافی در آن ندارند جمله «اشهد اَنَّ محمداً رسولُ اللهِ» است. پس معلوم میشود که پیامبر(ص) هم این جمله را ذکر میفرمودند. و به رسالت خود شهادت میدادند و مردم نیز از آن حضرت میآموختند.
اما آیا علی ـ علیهالسلام ـ هم به ولایت خود شهادت میداد یا نه؟ باید این نکته را بدانیم که شهادت بر ولایت علی ـ علیهالسلام ـ (اشهد انَّ علیا ولی الله) جزء اذان و اقامه نیست و در اذانی که بر پیامبر نازل شده موجود نمیباشد. ولی به استناد برخی روایات و تایید عملکرد شاخص ترین اصحاب از جمله ابوذر و سلمان از سوی پیامبر(ص) گفتن آن در اذان و اقامه مطلوب است. شیخ عبدالله مراغی مصری از علمای محقق اهل سنت روایت میکند که:‌ پس از واقعه غدیر خم سلمان فارسی در اذان و اقامه بعد از شهادت به توحید و رسالت،‌ به ولایت علی ـ علیهالسلام ـ نیز شهادت میداد، یکی از اصحاب به محضر رسول خدا رسید و عرض کرد: «یا رسول الله: امروز موضوعی را شنیدم که قبلاً نشنیده بودم و آن هم شهادت سلمان به ولایت علی ـ علیهالسلام ـ در اذان و اقامه است» پیامبر(ص) فرمودند «سمعتم خیراً» چیز خوبی شنیدهاید.⁽⁴⁾
در مورد ابوذر هم نقل شده که به ولایت علی ـ علیهالسلام ـ در اذان و اقامه شهادت میداد که پیامبر در جواب سوال بعضی از صحابه عمل ابوذر را صحیح دانستند.⁽⁵⁾
براین اساس علمای شیعه این جمله را جزء اذان و اقامه ندانسته ولی گفتن آن را در اذان به قصد رجاء استحباب، جایز میدانند.⁽⁶⁾ سید باقر شیرازی شهادت بر ولایت حضرت علی ـ علیهالسلام ـ را روح اذان و مکمل آن دانسته است⁽⁷⁾سید محسن حکیم نیز شهادت بر ولایت امام علی(ع) را از جمله شعارهای ایمان و علامت تشیع می داند.⁽⁸⁾
از مجموع مطالب گذشته نتیجه می گیریم که:
اذان و اقامه، از طریق وحی در مکه به پیامبر اسلام(ص) ابلاغ شده است.
اولین «موذن» در آسمان در میان فرشتگان «جبرئیل»‌ و در زمین از میان انسانها «بلال حبشی» بوده است.
پیامبر(ص)نیز در اذان و اقامه نماز خود به رسالت خود شهادت می دادند.
4. شهادت بر ولایت علی ـ علیهالسلام ـ جزء‌ اذان و اقامه نیست و گفتن آن به نیت جزء اذان و اقامه جایز نیست ولی به قصد رجاء اشکالی ندارد بلکه بسیار مطلوب و پسندیده و از ارکان ایمان و علامت تشیّع است.
5. چون این شهادت جزء اذان و اقامه نبوده بطور یقین امیر مومنان علی ـ علیهالسلام ـ هم در اذان و اقامه این شهادت را نمیگفتند.

---

پاورقی:

1. مجلسی، روضة‌ المتقین، انتشارات بنیاد، فرهنگ اسلامی، ج2، ص 213.
2. عاملی، حر، وسائل الشیعه، قم، انتشارات موسسه آل البیت الاحیاء، التراث، ج 5، ‌ص 369.
3. وسائل، همان، ج 5،‌ص 413، حدیث 6، 14، 9، 1.
4. ‌عبدالحلیم الغزّی، الشهادة الثالثه المقدسة، انتشارات هیئت قمر بنی هاشم، ص 323.
5. همان.
6. امام خمینی، آداب الصلوة، ص 140.
7. ‌ نجفی،‌ محمد حسن، مجمع الرسائل، چاپ مشهد، ص 226.
8. حکیم، سید محسن، مستمسک عروة‌ الوثقی، انتشارات اسماعیلیان، ج 5، ص 545.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1-اذان شعار اسلام ، نویسنده محمد اسماعیل نوری

2-اهمیت اذان و اقامه ، نویسنده محمد محمدی اشتهاردی