آیا دل بریدن ما از دنیا بخاطر خدا نبست به نسل های قبل که امکانات رفاهی کمتری داشتند اجر و قرب بیشتری ندارد؟
پرسش:
آیا دل بریدن ما از دنیا بخاطر خدا نبست به نسل های قبل که امکانات رفاهی کمتری داشتند اجر و قرب بیشتری ندارد؟
پاسخ:
جای تردید نیست که بر اثر پیشرفت دانش بشری، راه های دستیابی به لذایذ
دنیا آسان تر شده و امکانات زندگی افزایش چشم گیری پیدا نموده و زرق و برق مواهب دل
فریب دنیا، جلوه های بیشتری یافته است. اما عناصر اصلی که نقش اساسی در دنیا زدگی
دارد، یک سلسله امور ثابت اند که قبلاً هم بوده و فعلاً هم هست و تغییر خاصی در
جوهرة آنها ایجاد نشده است. مثلاً قدرت، شهرت، پول، زیبایی های گوناگون افراد که
سبب جذب جنس مخالف می شود، غذاهای متنوع و لذیذ، حکمرانی و فرمانروایی بر مردم، فخر
فروشی، تفوق طلبی و برتری جویی از دیگران و مانند آن. عناصر و عوامل اصلی دنیا زدگی
است که قبلاً هم بوده، حالا هم است.
از سوی دیگر، غرایز نفسانی انسان ها و
توهمات شیطانی و خواست های نفسانی که زمینة فریب خوردن انسان را فراهم می سازد،
قبلاً هم بوده و فعلاً هم به همان صورت اول وجود دارد، مثل: شهوت، حسادت، کینه
ورزی، خودخواهی، عجب، کبر، غرور و امثال آن که در وجود انسان های پیشین هم بوده و
حال نیز به همان صورت وجود دارد و پیشرفتی و یا پس رفتی در آن پدید نیامده است.
با توجه به این مقدمه، به نظر می رسد، ارائه یک اصل جامع و همه جانبه در این
مسئله، کاری آسان نخواهد بود و می توان گفت که این مسئله، جزء قضایای به اصطلاح
«جدلی الطرفین» است. یعنی برای هر دو طرف آن، دلایل و شواهدی در آموزه های دینی
وجود دارد که در دو محور ارائه می شود:
1. از یک سوی در آموزه های دینی، بر
کلیَّت و ثبات و همگانی بودن برخی امور که موجب گرایش انسان ها به دنیا می شود تکیه
شده، مثلاً: در قرآن کریم فرمود: «زیّن للناس حبّ الشهوات من النساء و البینین و
القناطر المقنطرة من الذهب والفضة والخیل المسوّمة والانعام والحرث، ذلک متاع
الحیاة الدنیا(1)» یعنی محبت امور مادی، از زنان و فرزندان و
اموال هنگفت از طلا و نقره و اسب های ممتاز و چهارپایان و زراعت، در نظر مردم جلوه
داده شده است (تا در پرتو آن، آزمایش و تربیت شوند)، ولی این ها در صورتی که هدف
نهایی آدمی را تشکیل دهند، سرمایة زندگی پست مادی است.
از این آیه بدست می آید که
جذبه های امور دنیایی همواره بوده و در هر ظرف زمانی موجب گرایشات انسان به سوی دل
دادگی به دنیا و مظاهر دنیایی شده است و این طور نیست که قبلاً کمتر و فعلاً بیشتر
شده است، بلکه در همة زمان ها به تناسب زمان و شرایط در نهایت جذابیت خود وجود
داشته است. مثلاً ریاست و قدرت که در زمان های پیشین، همان جاذبه و کشش را برای
انسان ها داشته که امروز دارد. مثلاً امیر مؤمنان در هزار سال پیش دنیا را چنین وصف
کرده است: «فانی احذرکم الدنیا، فانها حلوة خضرة، حفّت بالشهوات و تحببت
بالعاجلة...(2)» من شما را از دنیا بر حذر می دارم، که شیرین
و خرّم است و پیچیده در شهوت های نفسانی است، دنیا با لذت های گذرا و زود هنگامش،
خود را در دل مردمان محبوب ساخته است.
این سخن امام در وصف دنیا، چه در هزار
سال قبل و چه در دنیای امروز، به طور مساوی صادق است و هرگز نمی توان گفت" دیروز
این اوصاف کمتر بر دنیا و جذبه های آن صادق بوده و امروز بیشتر شده.
عارف و حکیم
نامدار جهان اسلام، امام خمینی (ره) می گوید: « بدان که انسان چون ولیدة {فرزند
پدید‌آمده} همین عالم طبیعت است و مادر او همین دنیاست و اولاد این آب و خاک است،
حبّ این دنیا در قلبش از اول نشو و نما، مغروس است و هر چه بزرگتر شود، این محبت در
دل او نمو می کند، و به واسطة این قوای شهویه و آلات التذاذیه که خداوند به او
مرحمت فرموده، برای حفظ شخص و نوع، محبت او روز افزون شود و دل بستگی او رو به
ازیاد گذارد ... لذا حُبّش به این عالم خیلی زیاد شود(3).
با توجه به آن چه گذشت، معلوم می شود که
در زمان های پیشین، انسان ها همان زمینه ها و شرایطی را نسبت به جذبه های دنیایی
داشته اند که امروزه دارند و اصول و مسائل دنیا زدگی، چه از نظر وجود دنیا و جذبه
های آن و چه از نظر غرایز نفسانی و زمینه های درونی خود انسان ها، تفاوت و تغییری
نکرده است. بنابر این ظاهراً دلیل روشنی در دست نیست که بر اساس آن کسی بگوید:
گناهی که از طریق جذبه های دنیایی به سراغ انسان های امروز می آید کمتر از هزار سال
قبل و مانند آن است.
2. از سوی دیگر در روایات مربوط به آخر الزمان به تفصیل در
این باره سخن گفته شده که حفظ دین و حفظ باورهای دینی و عمل بر اساس احکام دینی و
پرهیز از دنیازدگی و امثال آن برای مؤمن بسیار دشوار می شود، و مردم هر کاری که
انجام می دهند، با انگیزة دنیایی و دنیا طلبی انجام می دهند و انگیزه های الهی از
بین می رود یا بسیار کم می شود. تنها به عنوان نمونه این روایت را ملاحظه کنید:
«رأیتُ الفقیه لیتفقّه لغیرالدین یطلب الدنیا والریاسته، ورأیتُ الناس مع من غلب، و
رأیتُ طالب الحلال یذّم و یعیّر، و طالب الحرام یمدح و یعظّم، و رأیت کل عامٍ یحدث
فیه إذالبدعة والشرّ اکثر مماکان(4)» یعنی می بینم که در آخر زمان، دانشمندان و
علمای دین برای دنیا تلاش می کنند و در پی دنیا و ریاست اند، و مردم را می بینم که
با کسی همراه اند که غلبه پیدا می کنند، و کسانی که در پی رزق و روزی حلال اند
نکوهش می شوند، و کسانی که از طریق حرام تغذیه کنند ستایش می شوند، و سال که می
گذرد از سال قبل آن، وضع دین داری مردم بدتر می شود.
در هر حال در این باره
روایات متعدد وجود دارد(5) که از مجموع آنها بخوبی این نکته بدست می آید
که نه تنها حفظ دین و باورهای دینی و دوری از دنیا زدگی، کار دشواری می شود، بلکه
زمینه های گرایش به دنیا، به نحوی به سرعت و پر قدرت بر همه شؤن ادراکی بشر، هجوم
می آورد که چه بسا توان درست و الهی فکر کردن آنها، دچار مشکل می شود، و چه بسا
افراد، ناخواسته در شرایطی قرار می گیرند که نمی توانند به آسانی خود را از جلو ه
های فریبنده دنیا دور کنند، در کلام برخی از بزرگان، دربارة نحوة نفوذ دنیا زدگی در
قلب انسان آمده: «بدان که نفس در هر حظی که از این عالم می برد، در قلب اثری از آن
واقع می شود که آن تأثیر از مُلک و طبیعت است و سبب تعلق آن به دنیا است و لذت هر
چه بیشتر باشد، قلب از آن بیشتر تأثیر پیدا می کند و تعلق و حُبّش بیشتر می
گردد(6)».
از این بیان معلوم می شود که هر اندازه
که زمینه برای لذت نفس از دنیا بیشتر فراهم باشد، شرایط برای دنیا زدگی و غرق شدن
در لذت های مادی بهتر وجود دارد، در نتیجه از آنجا که زمینه برای نفوذ جذبه های
دنیای در این زمان، به مراتب فراهم تر و آسان تر شده است و انسان ها چه بسا
ناخواسته بر اثر تبلیغات و جلو ه های گوناگون دنیا به دام آن گرفتار می شوند، از
این جا معلوم می شود که بعید نیست، آنچه در سؤال آمده تا حدودی در ست باشد. گرچه هر
اندازه که جلوه و جذبه گناه بیشتر باشد و انسان در برابر آن مقاومت بیشتر نماید
پاداش او افزون تر خواهد بود.
پاورقی:
1. آل عمران: 14.2. نهج البلاغه، خطبة 111.
3. موسوی خمینی، سید روح الله، چهل حدیث، نشر مؤسسة آثار امام، 1378 ش، ص 122.
4. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، نشر دار الاحیاء لتراث العربی، 1413 ق، ج 52، ص 259.
5. همان، ص 258.
6. چهل حدیث، همان، ص 123.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1-محمد شجاعی ، طریق مل تزکیه ،ج 2-3 ، نشر سروش ، تهران ، 1380ش
2-شهید دستغیب ، گناهان کبیره ، نشر : انتشارات اسلامی قم ، 1376ش
3-آیت الله محمدرضا مهدوی کنی ، اخلاق عمل ف نشر فرهنگی اسلامی تهران ، 1379ش
