چرا به گناه عادت کرده ایم و نمی توانیم جلوی خود را بگیریم ؟ راه حل این مسئله چیست؟

پرسش:

چرا به گناه عادت کرده ایم و نمی توانیم جلوی خود را بگیریم ؟ راه حل این مسئله چیست؟

پاسخ:

علت ضعف انسان در برابر گناه بسته به نوع گناه، فرد و... متفاوت می باشد و نمی توان به یک علت خاص اشاره کرد.
مقاومت در برابر گناه و دوری از انجام معاصی، نشانه پایداری در ایمان و درک بهتر دستورات و فرامین دینی است.

هر میزان شناخت انسان نسبت به باورها و آرمان های دینی خود بیشتر و عمق پذیرش آنها در او ژرفتر باشد به همان مقدار نیز از گناه و هر آنچه که بر خلاف خواسته دین باشد، دورتر می شود.

به تعبیری هر چقدر میزان نور و روشنایی در جایی بیشتر باشد تاریکی و ظلمت در آنجا کمتر است. برخی آنقدر دچار تفریط زیانبار و خسارت زا شده اند که کمترین مقاومت و ایستادگی را در برابر خواسته های نفس خود نمی کنند. و هر آنچه که نفس از آنها بخواهد اقدام به انجام آن می کنند. که این بدان معناست که این افراد کاملا اسیر نفس خود هستند.

از سوی دیگر واقعیت این است که جز پیامبران و امامان معصوم (ع) ،همه انسان ها در معرض اشتباه و خطا هستند. وسوسه های شیطان، شهوات نفسانی، دنیا و جلوه های ظاهری آن، دائما همراه انسان و در متن زندگی او هستند و در صدد فریب و گمراهی او می باشند. پس باید توجه داشت که در حرکت به سمت کمال، هر کس از خود همان مقدار توقع داشته باشد که در حد اوست.

بر این اساس برای فاصله گرفتن بیشتر از گناه و مقاومت جدی تر در برابر آن باید که:
1. شناخت و معرفت خود را نسبت به خداوند متعال و مسائل دینی بیشتر کرد. باید به دنبال معرفت بود و خدا و دستورات او را واقعاً شناخت. اگر ما عالم را واقعا محضر خدا بدانیم و خدا را همیشه حاضر و ناظر بر کارهای خود در نظر داشته باشیم حتی در خلوت ترین مکان ها نیز گناه نخواهیم کرد.
بنابراین از علل گناه، یا عدم معرفت است و یا غفلت و عدم حضور. که اگر بخواهیم به شکل کاربردی مساله را بررسی کنیم باید گفت از جمله راهکارهای تأمین این دو عامل، مطالعه کتب اخلاقی و مذهبی است که هم به انسان شناخت لازم را می دهد و هم محتوای این کتب مثل زنگ بیدار باش هر لحظه انسان را متوجه نگه می دارد.
نکته ای که باید توجه داشت اینکه مطالعه این کتب خصوصاً جهت حفظ حالت حضور نباید به یکباره و زیاد باشد. بلکه اینگونه کتب در زندگی انسان حضور داشته باشد و کم اما همیشه از آنها استفاده کرد. در همین راستا مضمون یکی از دستورالعمل های مرحوم حضرت آیت الله بهجت این گونه بود که اگر کسی روزی یک حدیث از کتاب «جهاد نفس» وسائل الشیعه را بخواند بعد از مدتی متوجه دگرگونی خود خواهد شد.
2. قرآن شریف در سوره یوسف آیه 53 می فرماید: وَمَا أُبَرِّیءُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّیَ إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ باید از خداوند متعال، خاضعانه و خاشعانه خواست که کمک کند تا انسان در برابر نفس و خواسته های او که غالباً منجر به معاصی می شود مقاومت کند و به تعبیر زیبایی امیر المومنین علی (ع) در دعای مناجات شعبانیه که می فرمایند: «الهی لم یکن لی حول فانتقل به عن معصیتک الا فی وقت ایقظتنی لمحبتک» باید که لطف و رحمت خداوند را خواستار شد.
3. این چنین نیست که انسان بتواند در یک روز یا یک مدت زمان کوتاه آن قدر خود ساخته شود که دیگر مرتکب هیچ گناهی نشود. چرا که شیطان و خواسته های نفس، دشمنان قویی هستند پس باید گام به گام جلو رفت و با برنامه ریزی و راهنمایی اساتید در این مسیر گام برداشت.⁽¹⁾ (مراحلی را که در کتب اخلاقی برای سیر و سلوک مطرح کرده اند نمونه ای از این حرکت گام به گام است».⁽²⁾
4. از بین بردن زمینه های ارتکاب گناه و نرفتن در فضایی که احتمال ابتلاء به گناه وجود دارد کمک می کند که گناه نکنیم.
5. قرار گرفتن در تنهایی و داشتن وقت های آزاد و خالی و به تعبیری مشغول نبودن، زمینه ایی است برای ارتکاب و حرکت به سمت گناه چرا که امام صادق(ع) می فرماید: انسان اگر فارغ و بیکار باشد به بیهودگی و سرمستی دچار می شود و بر اثر آن به مشکلاتی دچار می شود که زیان آن هم بر خود و هم بر نزدیکان او سنگینی می کند.⁽³⁾
6. انجام برخی کارها مثل روزه گرفتن، رفتن به مسجد⁽⁴⁾ و نماز جماعت، ورزش کردن، نخوردن برخی غذاها کمک زیادی به دوری از گناه می کند.
7. تفکر در مورد عواقب روحی، دنیوی و اخروی گناه و مطالعه و تحقیق پیرامون زندگی بزرگان و علما و مطالعه کتاب های اخلاقی برای قوی کردن خود در برابر گناه مفید است.⁽⁵⁾
8. همراهی با دوستان خوب (دوستانی که به تعبیر احادیث شما را به یاد خدا بیندازند) و استفاده از راهنمایی و مشورت اساتید (خصوصا اساتید اخلاق) و توصیه های آنان، فرصت های مفیدی را برای پرورش روح و کنترل خواسته های نفس مهیا می کند.

---

پاورقی:

1. مصباح یزدی، محمد تقی، به سوی خود سازی، ص357.
2. تفکر، عزم، مشارطه، مراقبه، محاسبه، تذکر، از جمله سیر مراتبی است که در برخی کتب اخلاقی آمده است.
3. «الأنسان لو خلا من الشغل لخرج من الاشر و العبث و البطر الی ما یعظم ضرره علیه و علی من قرب منه». مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج3، ص87.
4. «عن امیر المومنین علی(ع) من اختلف الی المسجد، اصاب احدی الثمان، ... او یترک ذنبا خشیة او حیاء». بحارالأنوار، همان، ج80، ص352.
5. گزیده آثار اخلاقی امام خمینی، مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1-گناه شناسی ، حجت الاسلام محسن قرائتی

2-گناهان کبیره ، شهید دستغیب

3-به سوی خود سازی ، آیت الله مصباح یزدی