اگر خداوند همه چیز را میداند و مقرر نموده است، چه نیازی به دعا کردن و احیای شبهای قدر و قرآن بر سر گرفتن است؟

پرسش:

اگر خداوند همه چیز را میداند و مقرر نموده است، چه نیازی به دعا کردن و احیای شبهای قدر و قرآن بر سر گرفتن است؟

پاسخ:

با تحقیق در منابع روایی و تفسیری شیعه که میراث ماندگار اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ و علمای واقعی دین می باشد به این نتیجه می رسیم که هویت واقعی شب قدر را 3 مقوله تقریبا مجزای از هم تشکیل می دهد که عبارتند از:
الف) نزول قرآن و ملائکه.
ب) تقدیر اموری که تا سال آینده اتفاق می افتد.
ج) مبارک و برتر بودن این شب از هزار ماه.
پس شب قدر به شبی گفته می شود که در آن سه مؤلفه بالا به یقین قابل اثبات می باشد. حال چرا در شب قدر قرآن بر سر می گیریم و دعا می کنیم با توجه به این که خداوند از همه چیز آگاه است؟ برای پاسخ به این پرسش باید در خصوص دعا توضیح دهم زیرا همان هنگامی که ما قرآن را بر سر می گیریم و خدا را به خودش و به اهل بیت عصمت صلوات الله علیهم قسم می دهیم در واقع ثقل اکبر و ثقل اصغر (پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی) را وسیله قرار می دهیم تا در انتها حوائج و دعاهای خود را مطرح کنیم، پس باید اصل دعا را مورد کنکاش قرار دهیم که آیا در دعا کردن با توجه به علم خداوند ما می توانیم اثری را برای خودمان جلب کنیم و یا دفع شرّی بکنیم یا خیر؟
با پژوهشی در روایات در خصوص دعا به این نتیجه می توان دست یافت که دعا از دو جهت در شب قدر با فضیلت می باشد:
الف) دعا عبادت است
ب) دعا یکی از اسباب بداء در امور می باشد.
الف) دعا عبادت است: در بسیاری از روایات دعا تعبیر به عبادت شده است و بیان کرده اند که منظور از استکبار در عبادتی که خداوند فرموده است: وَقَالَ رَبُّکمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ⁽¹⁾. (آنان که از عبادت من اعراض و سرکشی کنند زود با ذلت و خواری در دوزخ شوند) همان دعا نکردن می باشد هر چند همین معنا از سیاق آیه نیز بر می آید زیرا قبل از آن بیان فرموده است که و قال ربّکم ادعونی استجب لکم⁽²⁾. یعنی خداوند شما می فرماید که بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را. و این یعنی دعا کردن از طرف پروردگار به بندگان امر شده است در ادامه بیان می دارد که هر کس این عمل (عبادت پروردگار) را نکند به زودی داخل در جهنم می شود امام صادق ـ علیه السلام ـ در این مورد فرموده اند: خداوند متعال می‌فرماید: وَقَالَ رَبُّکمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ آن عبادت دعا است و با فضیلت ترین عبادت همان دعا است..⁽³⁾ و در روایتی دیگر از ایشان پرسیده شد که افضل عبادات کدام عبادت است؟ فرمودند: هیچ چیز افضل از این در نزد خداوند نیست که از او خواسته شود و طلب شود از چیزهایی که نزد خداوند می باشد و چیزی مبغوض تر از این که کسی استکبار از عبادت بورزد و درخواست از چیزهایی که نزد خداست نکند، نیست.⁽⁴⁾ پس مشخص می شود که دعا از این جهت که عبادت است مورد رضای پروردگار است و کسانی از دعا کردن روی برگردانند مورد عذاب واقع می شوند.
ب) دعا یکی از اسباب بداء در امور می باشد: خداوند در آیاتی از قرآن فرموده اند که ادعونی استجب لکم یعنی مرا بخوانید (از من بخواهید) من برای شما اجابت می کنم. از این تعبیر می توان فهمید که یکسری امور را خداوند برای بندگان قرار داده است که فقط با دعای خودشان می توانند آنها را به دست آورند یعنی علت تحقق یکسری از مسائل در عالم همان دعای شخص در حق خودش یا دیگران می باشد از روایات نیز می توان به این روایت اشاره کرد که امام صادق ـ علیه السلام ـ به میسّر فرمودند:
ای میسر دعا کن و نگو که امور حتمی شده است و دیگر نمی توان کاری کرد زیرا در نزد خداوند منازلی است که به آنها نمی رسی مگر با دعا کردن، اگر بنده ای دهان خود را ببندد و درخواست نکند چیزی به او عطا نمی شود. پس بخواه تا به تو عطا شود.⁽⁵⁾ یا در جای دیگر می فرمایند که: دعا کن و بخوان خدا را و نگو که حتمی شده است و دیگر دعا اثری ندارد.⁽⁶⁾ پس می توان این گونه نتیجه گرفت که دعا یکی از اموری است که خداوند قرار داده است تا بندگان به واسطه آن یکسری از خیرات و دفع شرّها را از خداوند بخواهند و از طرف دیگر خودش ضمانت تحقق و استجابت این دعاها را کرده است یعنی راهی قرار داده است تا بندگان بتوانند مقداری از مقدّرات خود را دستخوش تغییر قرار دهند.
حال در شب قدر بیان شد که امور مردم و مخلوقات مقدر می شود و از طرفی بیان شد که خود دعا جزء اسبابی است که می تواند در مقدرات تأثیر داشته باشد پس اگر در شب قدر شخصی دعا کند می تواند در مقدرات خود ایجاد اثر کند حال یا از این وسیله استفاده می کند و به بهتر شدن مقدرات خودش کمک می کند و یا به حداقل مقدرات و خیرات برای خودش اکتفا می‌کند. و این مطلب را در توضیح شب قدر گفتیم که در روایات آمده است که مقدرات حتمی می شود ولیکن برای خداوند قدرت بر تغییر و بداء در سرنوشت ها به طور حتمی ثابت است و از طرفی بیان شد که دعا و عبادت در شب قدر به اندازه دعا در هزار ماه که شب قدر در آن نباشد ارزش دارد و در تفاسیر آمده است که در شب قدر: باب رحمت الهی باز است و حق تعالی دعای بندگان را مستجاب می‌کند و گناهان آنها را می آمرزد و ملائکه رحمت بر ایشان نازل می شود.⁽⁷⁾ پس خود دعا کردن در شب قدر هم مؤثر در تقدیرات است و این منافاتی با علم خداوند ندارد. حال با توجه به تمام مطالب این گونه نتیجه می شود که دعا در شب قدر از دو طرف به نفع شخص دعا کننده می باشد:
اوّل: مقدرات خود را به هر نحو که نیاز باشد تغییر می دهد و دوّم: این که دعا عبادت است و معادل عبادت هزار ماه برای او نوشته می شود.

---

پاورقی:

1. غافر : 60.
2. غافر : 60.
3. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج2، ص466. ملامحسن فیض کاشانی، الوافی، ج9، ص1469.
4. اصول کافی، ج2، ص466. الوافی، ج9، ص1469.
5. اصول کافی، ج2، ص466. الوافی، ج7، ص1470.
6. اصول کافی، ج2، ص467. الوافی، ج7، ص1471.
7. تفسیر اثنی عشری، اثنی عشری شاه عبدلعظیمی، حسین ج12، ص10.