آیا امام حسن(ع) که دوبار تمام اموالش را بخشید با قرآن و حدیث «هر کس بیش از حد ببخشد و محتاج شود دعایش مستجاب نمیشود» منافات ندارد؟
پرسش:
امام حسن(ع)دو بار تمام دارایی خود را در راه خدا بخشید. آیا این کار با آیه 67 سوره مبارکه فرقان که به پرهیز از اسراف در بخشش سفارش میکند و با روایت «هر کس بیش از حد ببخشد و محتاج شود دعایش مستجاب نمیشود» منافات ندارد؟
پاسخ:
در کتاب سیره پیشوایان به نقل از کتاب تاریخ الخلفاء سیوطی پس از
تعریف و تمجید از امتیازات اخلاقی و فضائل انسانی فراوان امام حسن مجتبی ـ علیه
السلام ـ اینگونه آمده است که:
حضرت مجتبی ـ علیه السلام ـ در طول عمر خود
دوبار تمام اموال و دارائی خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار ثروت خود را به دو
نیم تقسیم نمود. نصف آن را برای خود نگه داشت و نصف دیگر را در راه خدا بخشید.(1)
به غیر از موارد فوق آن حضرت گاهی مبالغ
قابل توجهی را یک جا به مستمندان می‌بخشید، به طوری که مایه ی شگفتی واقع می‌شد.
نکته ی چنین بخششهای چشمگیری این است که حضرت مجتبی ـ علیه السلام ـ با این کار
برای همیشه شخص فقیر را بی‌نیاز می‌ساخت و او می‌توانست با این مبلغ تمام احتیاجات
خود را برطرف نموده و زندگی آبرومندانه‌ای تشکیل بدهد ،امام روا نمی‌دید مبلغ
ناچیزی که خرج یک روز فقیر را به سختی تأمین میکند، به وی داده شود و در نتیجه او
ناگزیر می‌شود برای تأمین روزی هر روز دست احتیاج به سوی این و آن دراز کند.(2)
حال قبل از پرداختن به ادامه ی سؤال ما
معانی سه واژه: مواسات، مساوات و ایثار را طی مثالی بررسی می‌کنیم. اگر کسی اندکی
از اموال و دارایی خود را به یک شخص نیازمند ببخشد مواسات کرده است. ولی اگر اموال
خود را به طور مساوی با فرد فقیر تقسیم کند گفته می شود که وی مساوات را به جای
آورده و در نهایت اگر شخص تمام اموال و دارایی خود را به فرد محتاج داده و او را بر
خود مقدم کند در اینجا این شخص ایثار کرده است.(3) در ادامه ی این بحث سؤالی مطرح می‌شود که چه
کسی باید مواسات یا مساوات کند و چه کسی ایثار؟ مسلماً کسی که با بخشش اموال خود در
اندک زمانی محتاج گشته و مجبور خواهد شد برای رفع نیاز خود دست به سوی دیگران دراز
کند برای چنین شخصی ایثار کردن، عین اسراف کردن است.
ایثار کردن فقط برای افرادی
صادق خواهد بود که نه تنها پس از بذل دارایی خود در راه خدا، محتاج نخواهند شد بلکه
به خود اطمینان دارند که از راه‌های حلال روزی خود را به دست خواهند آورد و با همت
خویش هیچ وقت محتاج دیگران نخواهند بود.و مادر شرح حال امام حسن –علیه السلام- با
وجود بخششهای بی نظیر آن حضرت هیچگاه ایشان را در فقر وتنگدستی نمی بینیم و این
نشان دهنده ی این امر است که بخششهای حضرت کاملا دقیق و حساب شده بوده است.
درست
است که در آیه مورد نظر (فرقان:67) به میانه‌روی و اعتدال و نیز به پرهیز از اسراف
پرداخته شده است اما باید به این نکته توجه داشت که تکالیف اولیاء الهی و مقربان
درگاه حضرت حق از مردم عادی سنگین تر می باشد به طوری که می بینیم نماز شب برمردم
عادی مستحب و بر پیامبر واجب بوده است ، و حضرت امیرالمؤمنین نیز وقتی به عثمان بن
مظعون در مورد ترک دنیا اعتراض می کند واو به زندگی خود حضرت اشاره می کند ،حضرت
تفاوت تکلیف امام ومقتدا با مردم عادی را یادآور می شود.
پاورقی:
1. پیشوائی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، چاپ چهارم، 1375،
ناشر مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق ـ علیه السلام ـ ، ص 9 و 91. و سیوطی
تاریخ الخلفاء، مکتبه المثنی بغداد.
2. سیره پیشوایان، همان، ص 89.
3. حکیمی،
محمد رضا، قیام جاودانه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ اول، 1373، ص37 و 38. برای
بررسی بیشتر در مورد واژههای مساوات و مواسات به بحارالانوار ، ج74، فصل «المواساة
اصل عظیم» و «مبدأ المساواة فی الاسلام» رجوع شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1.صلح الحسن ؛ شیخ راضی یاسین ؛ ترجمه سید علی خامنه ای «جاودانه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ»
2.حسن کیست؟فضل الله کمپانی
3.الارشاد ؛ شیخ مفید ؛ ترجمه رسولی محلاتی
4.در آستانه اهلبیت (امام حسن(ع) و امام حسین(ع) ؛ سید محسن امین
