چرا همسران پیامبر اکرم (ص) حتی حضرت خدیجه (س) (که مال و جان خود را در راه ایشان گذاشت) جزو اهل بیت محسوب نمی شوند؟

پرسش:

چرا همسران پیامبر اکرم حتی حضرت خدیجه (که جان و مال خود را درراه ایشان گذاشت)جزو اهل بیت محسوب نمی شوند؟

پاسخ:

کلمه اهل بیت دو تعبیر دارد: تعبیری که در قرآن به کار برده شد و از آن اراده «اهل بیت وحی» شده که منظور، پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ هستند، و نسبت به زنان پیامبر اکرم تعبیر به نساء النبی یا ازواج النبی کرده است، لذا اهل بیت در قرآن اسم خاص است و شامل افراد خاصی می شود.
2. تعبیری که در لسان عموم است و به عبارت دیگر همان معنایی که در ذهن همه مردم نسبت به این کلمه وجود دارد که از آن اراده «اهل بیت پیامبر می شود» یعنی زنان و نزدیکان پیامبر. لذا اهل بیت بنا بر این معنا، اسم عام است. با توجه به این نکته، اگر گفته می شود همسران پیامبر اکرم از اهل بیت نیستند منظور این است که از اهل بیت به معنای خاص نیستند و الاّ مگر می شود همسران پیامبر اکرم از اهل بیت وی نباشند، بلکه از اهل بیت به معنای عام هستند.⁽¹⁾ اکنون مختصرا این مسأله را از دیدگاه قرآن و احادیث بررسی می کنیم. قرآن ضمن بیان آیه تطهیر به این مهم اشاره می کنند:
إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا همانا خداوند چنین می خواهد که هر نوع رجس و پلیدی را از شما خانواده نبوت ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند». این فقره، قسمت دوم از آیه 33 سوره احزاب می باشد که در قسمت اول آیه و هم چنین آیه قبل از آن (آیه 32)، قرآن مخاطب خود را زنان پیامبر اکرم قرار داده و به آنها دستوراتی می دهد ولی به یک باره در این فقره خطاب را متوجه اهل بیت خاص می کند. دلیل بر اینکه آیه، اهل بیت خاص را مورد نظر دارد ضمیر «عنکنّ» که جمع مؤنث است و مربوط به زنان است را بایداستفاده می کرد نه ضمیر عنکم جمع مذکر که مخصوص مردان است، علاوه بر آن روایات فراوانی داریم که این گفته را تأیید می کنند و دلالت دارند که این آیه شامل زنان پیامبر اکرم نیست. این روایات در چهار بخش ذکر می شوند و ما جهت اختصار از هر کدام یکی را نقل می کنیم:
الف) روایاتی که از خود همسران پیامبر اکرم نقل شده و می گوید: «هنگامی که پیامبر اکرم سخن از این آیه شریفه می گفت: ما از او سئوال کردیم که جزء آن هستیم؟ فرمود: شما خوبید اما مشمول این آیه نیستید!» از آن جمله روایتی است که «ثعلبی در تفسیر خود از «ام سلمه» نقل کرده که پیامبر اکرم در خانه او بود که فاطمه ـ سلام الله علیها ـ پارچه حریری نزد آن حضرت آورد، پیامبر اکرم فرمود: همسر و دو فرزندانت حسن و حسین را صدا کن.
سپس غذا خوردند بعد پیامبر اکرم عبایی بر آنها افکند و گفت: «اللهم هولاء اهلبیتی و عترتی فاذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهیرا» «خداوندا اینها خاندان منند، پلیدی را از آنها دور کن، و از هر آلودگی پاکشان گردان» و در اینجا آیه «انما یرید الله ....» نازل شد... من گفتم آیا من هم با شما هستم ای رسول خدا؟ فرمود: «انک الی خیر. تو بر خیر و نیکی هستی» (اما در زمره این گروه نیستی) ب) روایات بسیار فراوانی در مورد حدیث کساء به طور اجمال وارد شده که از همه آنها استفاده می شود، پیامبر اکرم علی، و فاطمه و حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ را فرا خواند. پیامبر اکرم عبایی بر آنها افکند، و گفت: خداوندا: اینها خاندان منند، رجس و آلودگی را از آنها دور کن، در این هنگام آیه (انما یرید الله... ) نازل گردید.
ج) روایات فراوانی وجود دارد که بعد از نزول آیه فوق پیامبر اکرم مدت شش ماه، هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه ـ سلام الله علیها ـ می گذشت صدا می زد: «: الصلوة یا اهل البیت! انما یرید الله...).
د) روایات متعددی از «ابوسعید خدری» صحابی معروف نقل شده که با صراحت گواهی می دهد «این آیه تنها درباره همان پنج تن نازل شده» «نزلت فی خمسة: فی رسول الله و علی و فاطمه و الحسن و الحسین ـ علیهم السلام ـ »
قابل توجه اینکه عایشه همسر پیامبر اکرم که طبق گواهی روایات اسلامی در بازگو کردن فضایل خود و ریزه کاریهای ارتباطش با پیامبر اکرم چیزی فروگذار نمی کرده اگر این آیه شامل او می شد قطعا در لابلای سخنانش به فعالیت هایی از آن سخن می گفت، در حالی که هرگز چنین چیزی از او نقل نشده است.⁽²⁾

---

پاورقی:

1. صدر، سید رضا، خلیفة النبی و یوم الانسانیه، باهتمام سید باقر خسروشاهی، قم، موسسه بوستان کتاب، 1386ش.
2. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپخانه مدرسه امیرالمؤمنین(ع)، ج17، ص298 الی 303.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

تفسیر المیزان ، سید محمد طباطبایی ، ج 16 ، صفحه 462 تا 468 ، دفتر انتشارات اسلامی ، 1383 ش