اگر علی اکبر در کربلا شهید نمی شد بعد از امام حسین(ع) او امام می شد یا باز هم امام سجاد(ع)؟ یا شباهت علی اکبر به پیامبر(ص) مانع از امامت امام سجاد(ع)می گردید؟
پرسش:
اگر علی اکبر در کربلا شهید نمی شد بعد از امام حسین(ع) او امام می شد یا باز هم امام سجاد(ع)؟ یا شباهت علی اکبر به پیامبر(ص) مانع از امامت امام سجاد(ع)می گردید؟
پاسخ:
شیعه اما مت را ادامه رسالت می داند و معتقد است، همانطور که نبوت یک مقام و منصب الهی است، و امکان ندارد فردی از طریق گزینش مردم به مقام نبوت برسد، اما مت نیز مقا می الهی است و هرگز فردی از طریق انتخا ب مردم به این مقام نمی رسد.(1)
شهید مطهری در تبیین این موضوع از دیدگاه علمای علم کلام می گوید: « ... شکل کلامی قضیه این است که از خدا شروع می شود، می گویند، امامت لطفی است از جانب خدا، چون لطف است پس باید وجود داشته باشد، و چون چنین لطفی بدون عصمت ممکن نیست پس امام باید معصوم باشد، و به همین دلیل باید منصوص باشد زیرا این امر، یعنی عصمت، موضوعی نیست که تشخیص آن با مردم باشد، هما نطور که تشخیص پیغمبر با مردم نیست و با خدا ست که چه کسی را به پیغمبری معین کند و او را با دلائل و معجزات معرفی نماید. تشخیص اما م هم با مردم نیست و ا ز جا نب خدا باید تعیین شود.(2)
. در روایات زیادی نیز بر این ا مر که گزینش اما م انتخا بی نیست، تصریح شده از جمله:
امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید: گما ن می کنید کا ر به د ست ما است و گوهر اما مت را به هر کس که بخواهیم می سپاریم؟ چنین نیست، به خدا سوگند ا مر اما مت عهدی است از جا نب رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ به شخصی و بعد از او به شخصی دیگر تا آن که به صاحبش برسد.(3) یعنی تعیین امام از طرف خداوند است، و د ر اختیار ا ئمه نیز نمی باشد که امام بعد را رأساً تعیین کنند
بنابر این مسا لة اما مت و تعیین امام از دیدگاه شیعه به صورت انتخاب نیست تا در صورت وجود صفات شایسته در فردی او را بدین منصب انتخاب کنند. بلکه این امر تنها از طرف خداوند و به وسیلة امین وحی – جبرئیل – به رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ ابلاغ شده و آن حضرت به امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ و همینطور هر کدام از ائمه، این انتصاب آسمانی را به همراه دستوالعمل مربوط به اما م بعد از خود ابلاغ می کردند.(4)
در کتاب شریف اصول کا فی بعد ا ز آنکه در با بی تحت عنوان «الاما مة عهد من الله عزوجل معهود من واحد الی واحد، یعنی امامت عهدی است از جانب خدا که برای هر یک از ائمه ـ علیهم السلام ـ بسته شده است.» اصل انتصا بی بودن اما م را بیان کرده. طی 12 فصل روایات مربوط به تصریح هر کدام از ائمه در مورد امامت بعد از خود را به تفصیل بیان نموده است. یکی از این ابواب مربوط به وصیت امام حسین ـ علیه السّلام ـ در مورد اما مت حضرت سجاد ـ علیه السّلام ـ می باشد.(5)
بنابر آنچه گذ شت: د ر ا مر اما مت گزینش غیر الهی نداریم. و امامان هر کدام امام بعد از خود را معرفی کرده اند و امام حسین ـ علیه السّلام ـ امام سجا د ـ علیه السّلام ـ را اما م بعد ا ز خود معرفی کرده است. (6)
نتیجه این که شیعه اما میه به اتفاق آراء معتقد اند: اما مت یک مقام انتصابی از سوی پروردگار متعال و حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ است. زیرا اولاً، تعیین ا مام لطفی از جا نب خدا برای اصلاح امور بندگا نش می باشد و هر لطفی بر خداوند لازم است. ثانیاً ا ز نظر قرآن کریم، اما م باید و معصوم باشد و جز خداوند که محیط بر ماکان و مایکون است، کسی عا لم به عصمت و افضلیت افراد نیست. پس باید خداوند بر اما مت امام، تصریح بفرماید.
بنابراین گر چه علی اکبر ـ علیه السّلام ـ از مقام و منزلت ارجمندی برخوردار بوده است تا حدی که از نظر اخلاق و شکل و شما ئل شبیه پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ بوده است و در متون اسلامی به این امر تصریح شده ا ست ا ما این بدان معنا نیست که حضرت علی اکبر ـ علیه السّلام ـ معصوم و افضل هم بوده است. به تعبیری دیگر می توان گفت قیافه و اخلاق علی اکبر ـ علیه السّلام ـ شبیه به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بوده است ولی نمی توان گفت گسترة این شباهت به حدی گسترده بوده ا ست که معصوم بودن علی اکبر را هم ثابت می کند. در حا لی که امام سجاد ـ علیه السّلام ـ معصوم بوده است و به عنوان یک اما م معصوم بر زبا ن پیا مبر خاتم ـ صلّی الله علیه و آله ـ جاری شده است و در دایرة دوازده امام معصوم بوده است و از طرف خداوند به امر خطیر اما مت منصوب شده است با این وصف که علی اکبر ـ علیه السّلام ـ نه معصوم بوده و نه از جانب خدا به عنوان امام تعیین شده و نه حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ از ا مام بودن او خبری داده بود نمی توان گفت اگر در صحنة کربلا شهید نمی شد امام چهارم می شد. و علاوه بر عصمت امام باید از نظر علمی، معجزه، ایمان و شجاعت و افضلیت شرائط را در حد امام معصوم دارا باشد و امام سجاد ـ علیه السّلام ـ همة این ویژگی ها را داشت ولی علی اکبر ـ علیه السّلام ـ. علم ا ما مت و .... را نداشت.
پاورقی:
1. سبحانی، جعفر، الهیات و معارف اسلامی. ص 352.
2. شهیدمطهری،مرتضی، مجموعه آثار، ج 4، ص 875(امامت ورهبری)، وجهت اطلاع بیشتر، ر.ک: مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش اصول عقائد، ج 2، و نیز سبحانی، جعفر، الالهیات.
3. صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج 1، ص 422.
4. ر.ک: همان، ص 439، باب 22.
5. کلینی،محمد بن بعقوب،اصول کافی،ج2،ص360-388،اسوه،سوم،1375
6. جمعی از نویسندگان، امامت پژوهی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول، ص 270، فاضل مقداد اللوامع الالهیه، ص 272.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1-راه و راهنما شناسی؛ تالیف آیت الله مصباح یزدی
2-بررسی مسائل کلی امامت؛ تالیف آیت الله ابراهیم امینی
