آیا حضرت عباس(ع) یا حضرت زینب (س) ـ از لحاظ مقام و رتبه در نزد خداوند، بعد از معصومین(ع)در بالاترین مقام هستند؟ آیا حتی از أنبیا نیز بالاترند؟

پرسش:

آیا  حضرت عباس(ع) یا حضرت زینب (س) ـ از لحاظ مقام و رتبه در نزد خداوند، بعد از معصومین(ع)در بالاترین مقام هستند؟ آیا حتی از أنبیا نیز بالاترند؟

پاسخ:

می دانیم که شأن و مقام حضرت عباس ـ علیه السلام ـ و حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ بسیار والا و بلند مرتبه است و خدمات این دو بزرگوار برای احیای اسلام و دین خدا قابل اعداد و بیان نیست.
و یقینا مقام و رتبه این دو و امثال اینها ـ علیهم السلام ـ بعد از ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ در جایگاه بلند و رفیعی می باشد طبق روایاتی که در مورد شأن ایشان وارد شده، مثل روایتی که از امام سجاد ـ علیه السلام ـ در مورد حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ هست که «انت بحمد الله عالمة بلا معلمة».⁽¹⁾شکر خدا شما دانشمند بدون استاد هستید. و روایاتی که از امام صادق ـ علیه السلام ـ در مورد حضرت ابوالفضل ـ سلام الله علیه ـ آمده که به ایمان استوار آن جناب اشاره دارد و هم چنین زیارت نامه ای که امام صادق ـ علیه السلام ـ در زیارت کربلا خوانده اند: (سلام خدا و سلام ملائکه مقرب و انبیای مرسل و...) همه و همه دلالت بر عظمت شخصیت ایشان می نماید.
امّا باید دید مقام والای ایشان بالاتر از انبیای دیگر نیز هست یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا معنایی راجع به مرتبه و عصمت بیان می نمائیم. در کتب لغت رتبه به معنای منزلت و مکانت⁽²⁾ و درجه⁽³⁾ و منزلت نزد سلطان⁽⁴⁾ آمده و هم چنین مرتبه به معنای موقعیت عالی و مقام عالی⁽⁵⁾ و بالاترین نقطه کوه⁽⁶⁾ آمده است و در اصطلاح مرتبه انسان به معنای متصف شدن انسان به مقامات الهی است⁽⁷⁾ و عصمت در لغت به معنای حفظه، همراه با دفاع⁽⁸⁾ و امساک و باز داری⁽⁹⁾ و منع⁽¹⁰⁾ آمده، و هم چنین به معنای نگه داشتن خداوند بنده اش را از این که به بدی بیافتد نیز آمده است.⁽¹¹⁾ و در اصطلاح، ملکه اجتناب از گناهان را گویند در حالی که قدرت بر انجام آن باشد.⁽¹²⁾
اقوال علما در این که انبیاء از چه چیزی معصومند مختلف است،
1. بعضی قائلند. از هر گناه کبیره و صغیره معصومند.
2. بعض دیگر گویند. انبیاء از کذب معصومند چون اگر احتمال دروغ در آن ها باشد به قول آن ها اطمینانی نمی ماند.
3. بعضی دیگر گویند علاوه بر گناه و کذب معصوم از سهو و اشتباه اند.⁽¹³⁾
4. بعض دیگر قائلند: انبیاء حتی از فکر گناه هم معصومند⁽¹⁴⁾ مراتب دیگری هم ذکر شده که به کتب عرفانی باید مراجعه شود.⁽¹⁵⁾

ادلة عصمت انبیاء و ائمه ـ علیهم السلام ـ :1. آیاتی که دلالت بر عصمت آن ها می کند:
1. یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِک خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً⁽¹⁶⁾ ( ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را نیز اطاعت کنید و کسی که اطاعتش مانند اطاعت خداوند است پس باید معصوم باشد.
2. وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ.⁽¹⁷⁾ (و از میان کسانی که آفریده ایم گروهی هستند که به حق هدایت می کنند و به حق داوری می نمایند) مطلق بودن آیه دلیل بر این است که در حال هدایت به سوی خدا، معصوم هستند.
3. وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِک إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِی إِلَیْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّکرِ إِن کنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ.⁽¹⁸⁾ و پیش از تو [هم] جز مردانی که بدیشان وحی میکردیم گسیل نداشتیم. پس اگر نمیدانید، از پژوهندگان کتابهای آسمانی جویا شوید. و مراد از اهل ذکر، انبیا و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ هستند.⁽¹⁹⁾
4. إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا.⁽²⁰⁾ همانا خداوند اراده کرده است که پاک کند از شما اهل بیت، آلودگی را و پاک کند شما را پاک کردنی. این آیه در خصوص عصمت اهل بیت ـ علیهم السلام ـ می باشد، در تفاسیر احادیث متعددی از شیعه و سنی بیان شده که مراد از اهل بیت حضرت علی و زهرا و فرزندان آن ها ـ علیهم السلام ـ هستند.⁽²¹⁾
علاوه بر آیات، روایات و ادله عقلی هم بر وجوب عصمت انبیا و اوصیا وارد شده که خواننده محترم را به کتاب های کلامی که در این مورد نگارش یافته، ارجاع می دهیم. از جمله:
1. ترجمه الاعتقادات شیخ صدوق، ترجمه حسنی، انتشارات اسلامیه، تهران، 1371ش، ص117.
2. اسرار الحکم، محقق سبزواری، نشر مطبوعات دینی، قم، 1383ش.
3. انیس الموحدین، ملا مهدی نراقی، انتشارات الزهراء، تهران، 1369ش، مقدمه حسن زاده آملی.
4. امام شناسی، سید محمد حسین حسینی تهرانی، مشهد، 1426ش، چاپ سوم.
5. ترجمه الألفین، حلی، ترجمه وجدانی، ناشر هجرت، قم، 1409ق.
همه علمای امامیه معتقدند آیات و روایات و دلیل های عقلی دلیل برای عصمت پیامبران و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ است، یعنی دلالت ادله بر این بزرگواران یقینی است.
پس می توانیم بگوئیم انبیائی که عصمت آنها قطعی است و برگزیدگان خاص الهی می باشند، به طور یقین از بقیه مردم از لحاظ مقام و رتبه بالاترند، امّا در مورد ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ که به اعتقاد شیعه بعد از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در بالاترین مرتبه قرار دارند، دلیل خاص و روایات خاصی داریم که به آن ها تمسک می جوئیم: 1. آیه مباهله: فَمَنْ حَآجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ⁽²²⁾. پس هر کس بستیزد با تو در آن بعد از آنکه آمد تو را دانش بگو بیایید بخوانیم فرزندان ما و فرزندان شما را و زنان ما و زنان شما را و ما خود را و شما خویش را سپس دعا کنیم، پس بفرستیم لعنت خدا را بر دروغگویان.
و حدیث ثقلین: رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: همانا من دو گوهر بزرگ میان شما مسلمانان می گذارم که اگر شما به آن چنگ بزنید هرگز به گمراهی نمی افتید، یکی کتاب خدا و دیگری اهل بیت من ـ علیهم السلام ـ⁽²³⁾
ولی در مورد غیر چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ افرادی مانند حضرت ابالفضل و حضرت زینب و حضرت معصومه ـ علیهم السلام ـ ، آیا می شود گفت که بعد از چهارده معصوم در بالاترین درجه هستند و از همه انبیای الهی بالاترند؟ برای پاسخ به این سوال باید دید آیا اینها نیز از درجه عصمت برخوردارند یا خیر؟ از معانی که برای عصمت بیان شده روشن می شود که عصمت دارای مراتبی است. همچنان که از کلام امام خمینی (ره) این معنا استفاده می شود که ایشان قائل به عصمت کبری و عصمت مطلقه و غیر اینها شده اند، که چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ دارای کبرایند، امّا بعضی معصومین ـ علیهم السلام ـ از انبیاء و اولیاء ـ علیهم السلام ـ صاحب این عصمت نیستند.⁽²⁴⁾
با مطالعه سیره حضرت زینب و حضرت عباس و حضرت معصومه ـ علیهم السلام ـ به این نتیجه می رسیم که آنان در زندگی خود مرتکب گناه نبودند، لذا می توان مقام عصمت از گناه کبیره و صغیره را برای آنان اثبات نمود امّا این که آیا درجات بالاتر از این عصمت را هم دارا بودند برای ما معلوم و مشخص نیست و ما احاطه ای به شخصیت آنان نداریم.
در عین حال روایتی موجود است که مقام حضرت عباس ـ علیه السلام ـ از همه شهدا بالاتر است و شهیدان به حال او غبطه می خورند.⁽²⁵⁾ گذشته از اینها ما نباید به خاطر تعصبات دینی برای بالا بردن درجه اشخاص، مقام دیگران را، آن هم انبیاء الهی پائین بیاوریم، آنچه مهم است این است که این بزرگواران در زندگی خود به تمام معنا بنده خدا و تابع واقعی امام زمان خود بودند و این مقام نه تنها کم نیست بلکه رسیدن به آن آرزوی علما و بزرگان و تمام شیعیان واقعی بوده و هست.
خلاصه این که ما احاطه و علم لازم برای این رتبه بندی را نداریم و چون دلیل معتبری هم از معصومین در این زمینه وارد نشده است، سکوت می کنیم و تنها می گوییم مقام حضرت زینب و عباس ـ علیهما السلام ـ بسیار بالاست والله العالم.

نتیجه: گرچه این سروران شأن و مقامشان فوق تصور ماست، امّا این دلیل نمی شود آنها را از انبیا بالاتر بدانیم زیرا عصمت انبیا قطعی و یقینی است امّا در مورد این بزگواران روایت خاص بر عصمتشان نداریم گرچه از سیره آنها چنین به دست می آید که از گناه معصوم بودند.

---

پاورقی:

1. کشف الاسرار، ج2، ص280، نق از فاضل در نبوی، اسرار الشهادة المجلس السابع، ص346.
2. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، ج2، ص218.
3. العین، ج8، ص115.
4. لسان العرب، ج1، ص410، ابن منظور، دارالفکر، بیروت، 1414ق.
5. فرهنگ ابجدی، رضا مهیار، تهران، انتشارات اسلامی، 1410ق.
6. لسان العرب، ج1، ص410، ابن منظور، دارالفکر، بیروت، 1414ق.
7. موسوعة مصطلحات ابن خلدون و الشریف علی محمد الجرجانی، رفیق عجم، ناشر، مکتبة لبنان ناشرون، بیروت، 2004م، ج2، ص418.
8. المصطفوی، حسن، التحقیق، تهران، 1393ق، ج8، ص154.
9. اصفهانی، راغب، المفردات، ج1، ص569.
10. ابن منظور، لسان العرب، دارالفکر، بیروت، 1414ق، ج12، ص403.
11. المصطفوی، حسن، التحقیق، تهران، 1393ق، ج8، ص153.
12. السید الشریف علی بن محمد الجرجانی، التعریفات، ناصر خسرو، تهران، 1370ش، ج1، ص65.
13. شرح فارسی تجرید الاعتقاد، ابو الحسن شعرانی، انتشارات اسلامیه، تهران، ص488.
14. نبوت از دیدگاه امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1380ش، ص122.
15. همان.
16. نساء:59.
17. اعراف:181.
18. نحل:43.
19. آلوسی و التشیع، سید امیر محمد قزوینی، ناشر، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، قم. 1420ق، ص181.
20. احزاب:33.
21. آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، محمد جواد بلاغی نجفی، ناشر بنیاد بعثت، قم، 1420ق.
22. آل عمران:61.
23. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، موسسه الوفاء، بیروت، لبنان، 1404ق، ج2، ص99، باب 14.
24. نبوت از دیدگاه امام خمینی، موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی، 1380ش، ص126.
25. شریف قرشی، باقر، کتاب زندگانی حضرت ابالفضل، ترجمه، سید حسن اسلامی، به نقل از ملحمة اهل البیت، ج3، ص330، نرم افزار 200 کتاب، گروه مهر و قلم.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1-امالی شیخ صدوق؛ مجلس 70

2-ذخیره الدارین؛ عبدالمجید حائری شیرازی صفخه 123

3-المزار؛ محمدبن مشهدی؛ قرن6؛ صفحه142

4-انیس الموحدین؛ ملا محمد نراقی؛ انتشارات الزهراء